Bildung in X? Dat is eigenlijk wel gek

In Zwolle staat een gebouw genaamd X. Het is vorig jaar verkozen tot mooiste gebouw van Nederland. Die verkiezing is terecht. Ik kom er vaak en het is mooi. Er wordt les gegeven. Een gebouw dus voor jonge mensen.

De ontwerper is architect Aldo Vos. Hij sprak twee jaar geleden bij de opening van X. Vos deelde met zijn toehoorders zijn afwegingen en aarzelingen bij het ontwerpen. Hij kwam er eerlijk gezegd niet zo uit tot hij, zo vertelde hij, door de toenmalige directeur van de opleiding Journalistiek, Ben Huijskens, op het juiste spoor werd gezet. Het gebouw moest, zo zei Huijskens volgens Vos, ten dienste staan aan Bildung.

Bildung, er is geen Nederlands woord voor. De Duitse geleerde en diplomaat Wilhem von Humholdt (1767-1835) kwam er mee. Im groben und ganzen betekent het zelfontplooiing. Bedoeld wordt: kennis verwerven en het vermogen ontwikkelen om moreel te oordelen en kritisch te denken.

Besloten koninkrijkjes
Vos had nog nooit van het woord Bildung gehoord, bekende hij. Maar het werd wel zijn leidraad bij het ontwerpen van het gebouw. Het is een transparant pand geworden. Dat wil zeggen: veel glas, veel licht, veel ruimtelijk gevoel en weinig privacy. Wie door het gebouw loopt ziet hoe docenten les geven. Zij onderwijzen in vitrines. Hun besloten koninkrijkjes liggen plots open voor de rest van de wereld. De een staat traditioneel klassikaal les te geven, de ander bedient zich van een smartboard. In de klas studenten van wie velen zich verschuilen achter een laptop met daarop facebook, twitter of andere virtuele vluchtroutes naar de buitenwereld.

Je zou het niet zeggen, maar hier wordt dus, als we redeneren in geest en bedoeling van het gebouw, gedaan aan Bildung. Dat is opmerkelijk, want het onderwijs dat wordt gegeven in X zou zich, zou je wel zeggen, vooral moeten richten op Bildungs tegenhanger Ausbildung, de beroepsvorming. We hebben het namelijk over het hoger beroepsonderwijs. In hoog tempo worden hier in groten getale studenten beroepsgericht klaargestoomd om onze kenniseconomie te schragen. Dat gebeurt in nauw overleg met het zogeheten beroepenveld. In dit permanente beraad wordt het curriculum aangepast aan of afgestemd op de vragen uit de praktijk.

Ausbildung dus. Maar we moeten ervan af, begrijpen we bij de lezing van Wij willen Bildung! Wij willen Bildung! van Sander Pleij in Vrij Nederland. Pleij pleit voor revival van Bildung. Het interessante relaas begint hij als volgt: ‘Als er één reden is om als de sodemieter het begrip Bildung in ere te herstellen, dan is het wel dat we onze dagelijkse boterham moeten blijven verdienen’.

Rijkelijk belegd brood
Pleij koppelt het begrip aan de mores van de rechttoe-rechtaan filosofie in de economische beroepen waartoe studenten in X worden opgeleid, te weten er moet brood op de plank komen. Rijkelijk belegd brood. Willen we economisch het hoofd boven water blijven houden dan meer aandacht voor Bildung. Ofwel culturele wetenschappen, kunstgeschiedenis, filosofie – precies, de vakken waar we in onze drang tot beroepsvorming bij voorkeur het mes inzetten.

Maar de onstuimige opmars van Ausbildung in samenleving en onderwijs is het verkeerde pad naar de toekomst, zegt Pleij. Economisch gezien zet het ons niet op een voorsprong maar juist jaren achterop. Hij citeert Kishore Mahbubani, decaan aan de Universiteit van Singapore, een van ‘s werelds snelst groeiende economieën, om uit te leggen waarom: ‘Waarom filosofie studeren, zoiets onpraktisch en “nutteloos”? Simpel! We betreden een tijdperk van grote onzekerheid. (…) En hoe kun je je voorbereiden op onzekerheid? De enige manier is het om niks voor lief te nemen. We moeten leren om elke vaste aanname onderwerp van onderzoek te maken, we moeten leren omgaan met complexiteit en onzekerheid. Hoe kunnen we ons hierop voorbereiden? Het antwoord daarop is een western liberal arts education.’

Dooie Duitse denkers
Bildung is anno 2012 niet de spielerei van dooie Duitse denkers, maar hot in Singapore, concludeert Pleij. ‘En Bildung is meer dan die ‘western liberal arts education’ waar de decaan uit Singapore zo’n hoge pet van op heeft. Bij Bildung gaat het erom dat aankomend burgers zich eigen ideeën en een persoonlijkheid vormen na bestudering van de kennis van vorige generaties. De leerling wordt een deelnemer aan de samenleving door samen met het opnemen van kennis een eigen kijk op de wereld te creëren.’

Dat dus. X, domein van de beroepsvorming, is gebouwd met een vooruitziende blik. Ausbildung ligt voor de hand, maar Bildung muss sein!